TROCHĘ HISTORII - KRZYŻYKI cz. 1

Około IV w. pojawiły się krzyżyki. Przedtem chrześcijanie posługiwali się znakiem ryby. Dopiero pod koniec III w. krzyż pojawia się najpierw w postaci liter greckich X – chi i P- ro, połączonych ze sobą. Grecka litera chi przypomina hebrajską tau zapisywaną często jak nasze X. Dopiero później zaczęto używać tzw. krzyża łacińskiego, którym ozdabiano chorągiew Chrystusa Zmartwychwstałego . Kult krzyża objął w szczególności relikwie Krzyża Świętego. Ich obecność w Europie wiąże się z legendą mówiącą o odnalezieniu przez cesarzową Helenę, matkę Konstantyna Wielkiego krzyża, na którym został ukrzyżowany Zbawiciel. Rozwój kultu sprawił, że krzyż zajął centralne miejsce w liturgii i przyjął formę krucyfiksu. Nazwa „krucyfiks” pochodzi od łacińskiego  crucifixus , czyli ukrzyżowany.

Archetyp  krucyfiksu przedstawiał Jezusa żywego, bez wyrazu cierpienia, w długiej wąskiej tunice, pozbawionej rękawów, przybitego do krzyża  gwoździami, przy czym każda stopa przytwierdzona była do krzyża oddzielnie. W romańskiej sztuce sakralnej  postać na krzyżu wyobrażana jest w koronie podkreślającej Jego triumf nad grzechem. Początki gotyku wiązały się z przedstawieniem Jezusa jako zmarłego lub umierającego, którego mękę podkreślał bolesny wyraz twarzy i cierniowa korona. Od XIII wieku zaczęto w ikonografii przedstawiać skrzyżowanie nóg Zbawiciela oraz przebicie ich jednym gwoździem. W gotyku kształtowały się różne typy krucyfiksu, między innymi krucyfiks widlasty.

Krzyż miał także tabliczkę z napisem I.N.R.I.,  zwaną titulus.

Medaliki w kształcie krzyża, wykonanego z bardzo różnorodnych materiałów, nosili przede wszystkim duchowni, a także władcy, dla podkreślenia, że ich władza pochodzi od Boga. Szczególnym rodzajem krzyżyków były enkolpiony – relikwiarze napierśne.  Krzyże składane, w których znajdowały się relikwie, szczególnie drzewa Krzyża świętego. Enkolpiony te były swojego rodzaju pacyfikałami, które biskupi dawali wiernym do ucałowania

1                                                                                         2
1.Enkolpion (za: wikipedia.pl)  

2.Enkolpion Ruś Halicka (za: muzeum.krakow.pl)

Enkolpiony mogły mieć także inne kształty np. medalika czy ołtarzyka.   

Relikwiarz (Enkolpion) Drzewa Krzyża w kształcie medalika

(za: republika.pl)