MEDALIKI RELIGIJNO - PATRIOTYCZNE

11 listopada nastraja nas patriotycznie. Medaliki religijno – patriotyczne to bardzo ciekawy temat dla kolekcjonera. Może stanowić nawet osobną kolekcję. Osobiście posiadam niewielką ilość patriotyków, ale dzięki uprzejmości kolegów, chce dziś zaprezentować ich historię w zarysie. Zwyczaj ich noszenia wiąże się ze specyfiką naszej historii. Początków doszukiwać się można w napierśnikach rycerskich ozdabianych wyobrażeniem   Matki Boskiej , a także św. Michała i  św. Jerzego, patronów rycerstwa. W XVII i XVIII w. żołnierze nosili pod ubraniem kaplerz – niewielką prostokątną lub owalną blaszkę malowaną z jednej strony wizerunkiem MB Częstochowskiej z drugiej świętego patrona.

Kaplerz z Muzeum Narodowego w Krakowie

Podczas Konfederacji Barskiej  używano  ryngrafu z Matką Boską Częstochowską, dla podkreślenia patriotyzmu.

Ryngraf Konfederatów Barskich 1768 r.(za Kronika Polski 1764-1775)

            Dla przypomnienia kaplerz to nie szkaplerz i nie należy utożsamiać kaplerza z ryngrafem, który noszono na wierzchu.

 Czas zaborów obfitował w wydarzenia dla Polaków niezwykle bolesne, związane z prześladowaniami na tle zarówno narodowościowym jak i religijnym.

Kopia krzyżyka patriotycznego z Powstania Listopadowego  „Honor, Cnota, Ojczyzna”

Nasi wschodni i zachodni zaborcy byli bowiem wyznawcami innej wiary – Rosja prawosławia, Prusy protestantyzmu. W tym czasie Kościół Katolicki na ziemiach polskich był ostoją patriotyzmu, co wyrażało się w powiedzeniu „Co Polak to katolik”. W modlitwach i pieśniach kościelnych tego okresu znajdziemy wiele wątków narodowych, nic więc dziwnego, że znalazły się one także na medalikach. Szczególnie dużo bito ich w związku z wydarzeniami dotyczącymi Powstania Styczniowego. Noszenie ich stało się nie tylko wyrazem religijności, ale także oporu wobec zaborcy. Były  środkiem porozumienia społecznego, poprzez występujące na niech znaki symbolizujące wierność Bogu i ojczyźnie. . Nigdy jednak nie miały tak wymownej symboliki i nie były tak powszechne, jak w latach 1860-62, kiedy  rozbudzona została nadzieja społeczeństwa na odzyskanie niepodległości Wtedy odbywały się, głównie w Warszawie, liczne nabożeństwa żałobne, odprawiane dla przypomnienia rocznic historycznych i uczczenia pamięci bohaterów zrywów niepodległościowych. Przejawem żałoby narodowej było noszenie, mimo surowego zakazu , czarnych ubiorów oraz biżuterii patriotycznej, w tym medalików i krzyżyków.  Skutkiem tego w zaborze rosyjskim zabroniono bicia medalików z polskimi napisami i symbolami, a także sprowadzać ich z zagranicy. Znane były nawet procesy osób, które rozpowszechniały medaliki.  Jedną z oskarżonych  o rozpowszechnianie „medalików rewolucyjnych” była w 1864 r. Franciszka Obrębska z Warszawy. 

To za ten medalik była sądzona (za: dziedzictwo.polska.pl)

 Medaliki i krzyżyki wykonywane były z materiałów tanich i łatwo dostępnych, najczęściej z żelaza, ołowiu, mosiądzu, cyny, rzadko ze  złota, srebra, drewna hebanowego i kości słoniowej . Najpopularniejsze były powszechnie noszone żeliwne krzyżyki  z datami dziennymi manifestacji. Popularne były także krzyżyki ołowiane o zakończeniach ramion w formie kulek, z figurką Chrystusa Ukrzyżowanego na awersie i datą upamiętniającą manifestację. 

 Krzyżyk upamiętniający wydarzenia z 1861 r.    

  Krzyżyk z Olszynki Grochowskiej (za:www.muzeum.chrzanow.pl)

 

   

 Miedziany medalik . Pamiątka masakry 25-27 lutego i 8 kwietnia 1861 r.

 Srebrny medalik z 1861 r.

Medalik upamiętniający rocznicę Unii Horodelskiej 1861r.

 T. Rewoliński opisał w swoim katalogu około czterdziestu medalików patriotycznych, a było ich o wiele więcej.  Muzeum w Kazimierzu Dolnym posiada jedyną w swoim rodzaju, unikatową w skali kraju, kolekcję 80 sztanc do produkcji takich medalików . 

Medalik upamiętniający powtórny pogrzeb Kazimierz Wielkiego 1869 r.(Rewoliński nr 1435/6)

Medalik z herbami Polski Litwy i Rusi na awersie MB Licheńska

BOŻE ZBAW POLSKĘ medalik aluminiowy z 1906 r.

  1906 „Ojczyznę, wolność, racz nam wrócić Panie”

Następnym okresem popularności medalików patriotyczno – religijnych był czas od I Wojny Światowej i walk o odzyskanie niepodległości przez dwudziestolecie międzywojenne i II Wojnę Światową. 

Medalik z herbami Polski, Rusi i Litwy 1916 r. (za www.artinfo.pl)

W dwudziestoleciu szczególnym powodzeniem cieszyły się ryngrafy z Matka Boską Częstochowską lub Ostrobramską na tle orła.. W wielu szkołach oficerskich był zwyczaj wręczania ich nowo mianowanym oficerom.

Pamiątka promocji 1935 r.

Ryngrafy równie często  dawano dzieciom jako pamiątkę chrztu od chrzestnych. Stały się też popularną pamiątką z pielgrzymki do Częstochowy.

Ostatnim  zaś czasem popularności medalików patriotycznych były lata osiemdziesiąte XX w., było to związane z ruchem Solidarności. Najpopularniejsze wtedy były krzyżyki z orłem w koronie. Pierwszą firmą, która produkowała masowo biżuterię patriotyczną w tym okresie była „Pracownia Złotnicza Leszka Bubla”. Działała ona w latach 1979-1992. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych takich pracowni były już dziesiątki. 

Krzyżyki patriotyczne lata 80te XX w.

 

 Medalik z hymnem Solidarności lata 80te XX w.