MEDALIKI MISYJNE

         W XIX w. upowszechnił się zwyczaj odbywania misji parafialnych, związany zarówno z odnową duchową miejscowej wspólnoty jak i zainteresowaniem jej działalnością misyjną Kościoła. Z tej też okazji emitowano medaliki misyjne. Z katalogu T. Rewolińskiego znane nam są przykłady medalików misyjnych z Tarnopola, Lądu(Lendu), Brzozy czy Sterdynii. Spotykamy też krzyżyki z napisem na rewersie „Pamiątka misji”.

1. 1852 r. Pamiątka misji w Lendzie ( dzisiejszym Lądzie?)

2-3. XIX/ XX w. medalik Pamiątka misji św.

Przykładem medalika misyjnego jest też medalik Papieskiego Dzieła Św. Dziecięctwa (dziś Papieskiego Dzieła Misyjnego). Medalik okrągły, najczęściej aluminiowy z jednej strony przedstawia postać Maryi Niepokalanej na tle gwiazd, a wokół, w toku, biegnie napis „N.P.M. módl się za nami i za biednemi dziećmi pogańskiemi”. Z drugiej strony, postać Maryi w otoczeniu czwórki klęczących postaci, z prawej strony pagoda, z lewej dwie palmy. U góry napis „Papieskie Dzieło”, u dołu „Św. Dziecięctwa”. Medalik bity w pierwszej połowie XXw. Istnieją też wersje łacińsko i niemieckojęzyczne

Medaliki Świętego  Dziecięctwa początek XX w.

Współcześnie znany jest nam medalik misyjny OO. Werbistów. Występuje w dwóch wersjach. Pierwszy jest owalny, w awersie ma popiersie Jezusa i wokół napis „Przyjdź królestwo Twoje”. Na rewersie umieszczono Gołębicę – symbol Ducha Świętego , od której rozchodzą się promienie na kulę ziemską z zaznaczoną siatką kartograficzną, między nimi widnieje krzyż.(fot. 1) Na dole umieszczono litery: SVD – to skrót od Societas Verbi Domini (Zgromadzenie Słowa Bożego). Drugi jest prostokątny z zaokrąglonymi brzegami. Na awersie w górnej połowie popiersie Jezusa w nimbie krzyżowym, z ręką wzniesioną do błogosławieństwa, w dolnej napis w rzędach: „Idźcie na cały świat i nauczajcie wszystkie narody”. Na rewersie wyobrażono Gołębicę Ducha Świętego bezpośrednio nad kulą ziemską, także z siatką kartograficzną, na której tle umieszczono wizerunek Maryi z rekami złożonymi w trójkącie na piersiach. U dołu również trójkątna tarcza z krzyżem pośrodku, wokół niego litery SVD. Nad tarczą 1875 (rok założenia zgromadzenia)

Medaliki misyjne Werbistów

MEDALIKI RELIGIJNO - PATRIOTYCZNE

11 listopada nastraja nas patriotycznie. Medaliki religijno – patriotyczne to bardzo ciekawy temat dla kolekcjonera. Może stanowić nawet osobną kolekcję. Osobiście posiadam niewielką ilość patriotyków, ale dzięki uprzejmości kolegów, chce dziś zaprezentować ich historię w zarysie. Zwyczaj ich noszenia wiąże się ze specyfiką naszej historii. Początków doszukiwać się można w napierśnikach rycerskich ozdabianych wyobrażeniem   Matki Boskiej , a także św. Michała i  św. Jerzego, patronów rycerstwa. W XVII i XVIII w. żołnierze nosili pod ubraniem kaplerz – niewielką prostokątną lub owalną blaszkę malowaną z jednej strony wizerunkiem MB Częstochowskiej z drugiej świętego patrona.

Kaplerz z Muzeum Narodowego w Krakowie

Podczas Konfederacji Barskiej  używano  ryngrafu z Matką Boską Częstochowską, dla podkreślenia patriotyzmu.

Ryngraf Konfederatów Barskich 1768 r.(za Kronika Polski 1764-1775)

            Dla przypomnienia kaplerz to nie szkaplerz i nie należy utożsamiać kaplerza z ryngrafem, który noszono na wierzchu.

 Czas zaborów obfitował w wydarzenia dla Polaków niezwykle bolesne, związane z prześladowaniami na tle zarówno narodowościowym jak i religijnym.

Kopia krzyżyka patriotycznego z Powstania Listopadowego  „Honor, Cnota, Ojczyzna”

Nasi wschodni i zachodni zaborcy byli bowiem wyznawcami innej wiary – Rosja prawosławia, Prusy protestantyzmu. W tym czasie Kościół Katolicki na ziemiach polskich był ostoją patriotyzmu, co wyrażało się w powiedzeniu „Co Polak to katolik”. W modlitwach i pieśniach kościelnych tego okresu znajdziemy wiele wątków narodowych, nic więc dziwnego, że znalazły się one także na medalikach. Szczególnie dużo bito ich w związku z wydarzeniami dotyczącymi Powstania Styczniowego. Noszenie ich stało się nie tylko wyrazem religijności, ale także oporu wobec zaborcy. Były  środkiem porozumienia społecznego, poprzez występujące na niech znaki symbolizujące wierność Bogu i ojczyźnie. . Nigdy jednak nie miały tak wymownej symboliki i nie były tak powszechne, jak w latach 1860-62, kiedy  rozbudzona została nadzieja społeczeństwa na odzyskanie niepodległości Wtedy odbywały się, głównie w Warszawie, liczne nabożeństwa żałobne, odprawiane dla przypomnienia rocznic historycznych i uczczenia pamięci bohaterów zrywów niepodległościowych. Przejawem żałoby narodowej było noszenie, mimo surowego zakazu , czarnych ubiorów oraz biżuterii patriotycznej, w tym medalików i krzyżyków.  Skutkiem tego w zaborze rosyjskim zabroniono bicia medalików z polskimi napisami i symbolami, a także sprowadzać ich z zagranicy. Znane były nawet procesy osób, które rozpowszechniały medaliki.  Jedną z oskarżonych  o rozpowszechnianie „medalików rewolucyjnych” była w 1864 r. Franciszka Obrębska z Warszawy. 

To za ten medalik była sądzona (za: dziedzictwo.polska.pl)

 Medaliki i krzyżyki wykonywane były z materiałów tanich i łatwo dostępnych, najczęściej z żelaza, ołowiu, mosiądzu, cyny, rzadko ze  złota, srebra, drewna hebanowego i kości słoniowej . Najpopularniejsze były powszechnie noszone żeliwne krzyżyki  z datami dziennymi manifestacji. Popularne były także krzyżyki ołowiane o zakończeniach ramion w formie kulek, z figurką Chrystusa Ukrzyżowanego na awersie i datą upamiętniającą manifestację. 

 Krzyżyk upamiętniający wydarzenia z 1861 r.    

  Krzyżyk z Olszynki Grochowskiej (za:www.muzeum.chrzanow.pl)

 

   

 Miedziany medalik . Pamiątka masakry 25-27 lutego i 8 kwietnia 1861 r.

 Srebrny medalik z 1861 r.

Medalik upamiętniający rocznicę Unii Horodelskiej 1861r.

 T. Rewoliński opisał w swoim katalogu około czterdziestu medalików patriotycznych, a było ich o wiele więcej.  Muzeum w Kazimierzu Dolnym posiada jedyną w swoim rodzaju, unikatową w skali kraju, kolekcję 80 sztanc do produkcji takich medalików . 

Medalik upamiętniający powtórny pogrzeb Kazimierz Wielkiego 1869 r.(Rewoliński nr 1435/6)

Medalik z herbami Polski Litwy i Rusi na awersie MB Licheńska

BOŻE ZBAW POLSKĘ medalik aluminiowy z 1906 r.

  1906 „Ojczyznę, wolność, racz nam wrócić Panie”

Następnym okresem popularności medalików patriotyczno – religijnych był czas od I Wojny Światowej i walk o odzyskanie niepodległości przez dwudziestolecie międzywojenne i II Wojnę Światową. 

Medalik z herbami Polski, Rusi i Litwy 1916 r. (za www.artinfo.pl)

W dwudziestoleciu szczególnym powodzeniem cieszyły się ryngrafy z Matka Boską Częstochowską lub Ostrobramską na tle orła.. W wielu szkołach oficerskich był zwyczaj wręczania ich nowo mianowanym oficerom.

Pamiątka promocji 1935 r.

Ryngrafy równie często  dawano dzieciom jako pamiątkę chrztu od chrzestnych. Stały się też popularną pamiątką z pielgrzymki do Częstochowy.

Ostatnim  zaś czasem popularności medalików patriotycznych były lata osiemdziesiąte XX w., było to związane z ruchem Solidarności. Najpopularniejsze wtedy były krzyżyki z orłem w koronie. Pierwszą firmą, która produkowała masowo biżuterię patriotyczną w tym okresie była „Pracownia Złotnicza Leszka Bubla”. Działała ona w latach 1979-1992. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych takich pracowni były już dziesiątki. 

Krzyżyki patriotyczne lata 80te XX w.

 

 Medalik z hymnem Solidarności lata 80te XX w.

ŚWIĘCI - URSZULA, WACŁAW, WINCENTY, VENANCJUSZ, ZYTA.

ŚW. URSZULA

XVIII w. (za johnkuipers.eu)

Św. Urszula według legendy była córką króla Kornwalii, chrześcijanką. Gdy miano ją wydać za mąż za króla sąsiedniego kraju , poganina, wyprosiła sobie pielgrzymkę do Rzymu. Ze sobą zabrała jedenaście dziewic z wysokich rodów, z kraju przyszłego męża, aby je nawrócić. Wracając z Rzymu Urszula i jej towarzyszki znalazły się w pobliżu oblężonej przez Hunów Kolonii. Schwytane, poniosły śmierć męczeńską, ale ta ofiara ocaliła miasto. W późniejszych czasach liczba towarzyszek sięgnęła rozmiary jedenastu tysięcy, przez błędne odczytanie napisu XI M V – Jedenaście tysięcy dziewic, zamiast jedenaście dziewic męczennic.  Urszula przedstawiana jest w koronie i płaszczu pod który chronią się towarzyszki. Jej relikwie oraz relikwie jej towarzyszek znajdują się w katedrze w Kolonii. Od XVII w. do dziś wybito wiele medalików ze św. Urszulą.

XX w. (za. johnkuipers.eu)

ŚW. WACŁAW

Wacław I Przemyślida (907 – 929 lub 35?) Książę Czech, wnuk św. Ludmiły, która wychowała go po śmierci ojca. Został zamordowany przez siepaczy własnego brata Bolesława, sprzyjającego poganom, przed drzwiami kościoła w miejscowości Stara Boleslav. Czczony jako męczennik za wiarę, patron Czech. Jego medaliki mogły być popularne na Śląsku i pograniczu z Czechami. Jest również współpatronem katedry wawelskiej

1. - 2. XVII-XVIII w.

 

3. Czeski medalik XIX/XX w. (za allegro.pl)

ŚW. WINCENTY A PAULO

Św. Wincenty (1581-1660), ksiądz katolicki, pionier misji, opiekun więźniów i ubogich. Założył zgromadzenia szarytek i lazarystów. Patron dzieł miłosierdzia. Beatyfikowany w 1729,  a kanonizowany w 1737 r.

Mosiądz, XIX/XX w.

ŚW. WENANCJUSZ

Wenancjusz z Camerino. Ścięty wraz z dziesięcioma towarzyszami 15 letni chrześcijański młodzieniec. Jest patronem miasteczka Camerino we Włoszech i przedstawiany z chorągwią biało-czerwoną i makietą miasta.

Chorągiew na medalikach wyraźnie jest z krzyżem, na medaliku nr. 3 bez wątpienia jest księga.

1. XVII w. Litery S.V.M. Św. Wenancjusz Męczennik

2-4. XVII w.

5. XVII w. św. Wenancjusz i św. bp. Ansovio, patroni Camerino

ŚW. ZYTA

Żyła w latach 1218-1272. Była służącą od 12 roku życia aż do śmierci, bardzo sumienna, pobożna, pomagała ubogim. Patronka służących , kelnerów, kobiet samotnych, wzywana w wypadku zgubienia kluczy. Jej atrybutami są różaniec, klucze, chleb, kosz lub torba. Kanonizowana w 1696 r.

Medalik z przełomu XIX/XX w.